جواب: اصلاً چرا ما درباره این دو امام بگوییم، قدری جلوتر برویم. چرا علی بن ابی‏طالب در زمان

خلافت ابوبکر ،عمر،عثمان قيام نكرد ؟ ولی بعد از عثمان که آمدند با او بیعت کردند، محکم ایستاد،

در صورتی که از نظر علی بن ابی‏طالب همان‏طوری که ابوبکر غاصب بود، معاویه هم غاصب بود؟!

جواب: برای این‏که آنچه که در نظر اسلام اصالت دارد، اين است که آن اقدامی که حفظ حوزه

اسلامبا او بشود، بر هر اقدام دیگری مقدّم است. … حال اگر مردم و صحابه پیغمبر به حرف پیغمبر

گوشمی‏کردند و با علی علیه‏ السلام بیعت می‏کردند و علی در یک همچو شرایطی خلیفه می‏شد،

منظورپیغمبر حاصل بود؛ یعنی تصدّی خلافت، سبب تقویت اسلام بود. ولی پیغمبر حضرت علی را

برایخلافت نامزد کرده است، یک دفعه بعد از پیغمبر به فکر می‏افتند که از این قضیّه استفاده  بکنند.

 درهمان حال مردمی تازه مسلمان هستند که هنوز اسلام در دل آنها نفوذ نکرده است، تازه شهرت

اسلام به دنیای خارج عرب کشیده شده است. حالا مصلحت اسلام ایجاب می‏کند که یک آرامش

کاملی برقرار باشد. اوّلاً باید غائله مرتدها خوابانده شود. ثانیا آنها که از دور می‏آیند که این حساب‏ها

سرشان نمی‏شود. از نظر آنها علی بن ابی‏طالب و ابوبکر علی‏السّویّه هستند. مصلحت اسلام این‏طور

ایجاب می‏کند که حالا که اینها عمل ناشایستی مرتکب شده‏ اند، آن کسی که در اینجا ذی حقّ

است، دندان روی جگر بگذارد البته نه به ‏خاطر جان خودش، بلکه به ‏خاطر مصلحت اسلام.

مصلحت اسلام این طور ایجاب می‏کند که علی علیه ‏السلام دندان روی جگر بگذارد و در صف

مأمومینِ ابوبکر هم شرکت بکند و با عمر نیز همین طور رفتار کند و به سؤالات و اشکالات مردم

جواب بدهد. چیزی که از نظر علی اصالت دارد، حیثیّت و آبروی اسلام است. در اینجا دندان روی

جگر گذاشتن، بهتر آبروی اسلام را حفظ می‏کند یا لااقلّ کمتر آبروی اسلام را می‏برد.

امّا قضیّه می‏گذرد، اوضاع زمان تغییر می‏کند، اسلام جهانگیر می‏شود. زمان معاویه پیش می‏آید. معاويه

کسی است که خودش و پدرش سالها علیه اسلام جنگیده‏ اند. در اینجا علی علیه ‏السلام با معاویهمی‏ جنگد.

زمان امام ‏حسن پیش می‏ آید.

در این زمان در اثر جریان های زیادی که در زمان امیرمؤمنان پیش آمد و از همه بالاتر، آن حالت

سست عنصری‏ای که اصحاب امام حسن به خرج دادند، اگر امام حسن مقاومت می‏کرد، کشته می‏شد

ولی نه کشته شدنِ شرافتمندانه و افتخار آمیز آن گونه که حسین‏بن‏علی کشته شد.

حسین بن علی با هفتاد و دو نفر کشته شد، یک شهادت آبرومندانه و در یک وضع و شرایط خاصّ

که هزار و سیصد سال دارد اسلام را آبیاری می‏کند. در زمان امام حسن یک حالت رخوت و سستی و

خستگی در شیعیان پیدا شده بود که اگر این کار (مقاومت در مقابل معاویه) ادامه پیدا می‏کرد، یک

وقت خبردار می‏شدند که حضرت را دست بسته تحویل معاویه داده‏اند. هنوز صابون معاویه و بنی‏

امیّهدرست به جامه مردم نخورده بود. بیست سال معاویه حکومت کرد، «مغیرة بن شعبه» و «زیاد

بن ابیه» که به جان مردم افتادند، آن وقت مردم فهمیدند که اشتباه کردند که در زمان حضرت علی

دعوت او را لبّیک نگفتند، اشتباه کردند که امام حسن را تحویل معاویه دادند. لهذا بعدها (بعد از

حادثه کربلا) عدّه‏ ای پیدا شدند و «توّابین» را به وجود آوردند که همان‏ ها بودند که دور «مختار» را

گرفتند.این امر؛ یعنی آگاه شدن مردم از ماهیّت حکومت اموی، از عواملی بود که شرایط را برای

قیام امامحسین علیه ‏السلام مساعد می‏کرد. گذشته از این، وضع یزید با وضع معاویه فرق می‏کرد.

معاویه درلباس نفاق کار می‏کرد، یزید در لباس کفر. معاویه لااقل روی کارهایش سرپوش می

‏گذاشت،  صورت ظاهر را حفظ می‏کرد، ولی یزید جوانی بود دیوانه وپرده‏ در که حساب موقعیّت

خودش را نمی‏کرد که هر چه هست بالأخره مردم او را خلیفه پیغمبرمی‏دانند. این قدر شراب می‏خورد تا

مست می‏شد و در حضور جمعیّت به پیغمبر ناسزا می‏گفت. واقعا اگر قضایای کربلا نبود و امام حسین

قیام نمی‏کرد و سبب نمی‏شد که یزید از بین برود و او همان بیستسالی را که معاویه خلیفه بود،

خلافت می‏کرد، اصلاً حوزه اسلام منقرض می‏شد.

پس «شرایط زمان» خیلی فرق می‏کند. بنابراین، امام حسن همان برنامه را اجرا کرد که امام حسین اجرا کرد و امام حسین همان برنامه را اجرا کرد که امام حسن اجرا کرد، فقط شکل کارشان با هم فرق داشت، ولی روح هر دو یکی بود.

برگرفته از  مقاله ي مقايسه ي عصر حسنين از ديد گاه شهيد مطهري 

پايگاه اطلاع رساني امام حسن عليه السلام